W każdym z nas pojawia się potrzeba poznania i zrozumienia siebie, odkrycia podstaw naszego funkcjonowania, wiedzy o tym, dlaczego jesteśmy właśnie tacy, a nie inni. Zadajemy sobie wówczas pytania, czemu w życiu przydarzają się nam wciąż podobne sytuacje, czy też dotykają nas te same, powtarzające się problemy? Zastanawiamy się, dlaczego nasze życie wygląda właśnie tak a nie inaczej? I czy jesteśmy w stanie to zmienić?

Poszukiwanie odpowiedzi na egzystencjonalne pytania: kim jestem i jaki jestem, nie jest łatwym zadaniem. W kierunku do samopoznania kroczymy też różnymi drogami. Niektórzy z nas szukają odpowiedzi poprzez testy psychologiczne. Inni zgłębiają się w pisma filozofów czy teologów. Są też tacy, którzy nieustannie wertują horoskopy, chodzą do wróżek, astrologów czy jasnowidzów. Czy uzyskane  w ten sposób odpowiedzi są wystarczające, czy zaspakajają naszą ciekawość siebie? Czy poprawiają jakość naszego życia?

Chęć poznania siebie lub swojej przyszłości bywa czasem tak silna, że uzależniamy się od poszukiwania odpowiedzi na zewnątrz, gdy tymczasem wszystkie odpowiedzi są w nas samych.

Jak zatem odnaleźć klucz aby określić siebie, swój indywidualny styl osobowości, charakteru?  Styl, który określa twój sposób bycia, odbierania świata i innych, który mówi jak budujesz relacje z innymi i co z tego wynika. Styl, który pokazuje jak funkcjonujesz na co dzień i jak przeżywasz związki z bliskimi. Aby poznać się z tej perspektywy należałoby zajrzeć w naszą przeszłość, nasze wspomnienia, nasze emocje i myśli  z nimi związane i wczesne, pierwotne relacje. Wszystkie te dane są zapisane w nas i tylko my mamy do nich dostęp. Dzięki ich poznaniu, nazwaniu i nadaniu nowego znaczenia pojawia się nowe zrozumienie. Dzięki niemu mamy możliwość dokonania wewnętrznej przemiany siebie. Jak tego dokonać ?

To w jaki sposób funkcjonujemy teraz wyjaśnia nam psychologia rozwojowa i jej podejście do relacji z  najważniejszą osobą w życiu dziecka, jaką jest matka. Jej osoba traktowana jest jako główny obiekt wpływający i kształtujący obraz postrzegania siebie przez dziecko. To ona zazwyczaj wita dziecko na tym świecie. Jej pierwsza reakcja na nie, jej odpowiedź na podstawowe dziecięce potrzeby, to w jaki sposób jest z dzieckiem, jak nawiązuje bądź nie nawiązuje z nim więź emocjonalną, na ile potrafi odczytywać potrzeby dziecka, zaspakajać je, a na ile je frustruje tworząc urazy, wpływa na jego rozwój i rozwój jego struktury charakteru. A więc osobowość człowieka jest wynikiem wczesnej interpersonalnej relacji z najważniejszą osobą w życiu dziecka, którą najczęściej jest matka.

Geneza powstania struktury charakteru

Naturalną potrzebą człowieka, równie niezbędną do przetrwania jak potrzeby biologiczne, jest potrzeba przywiązania i bliskiej więzi wobec znaczącej osoby w jego życiu. Dziecko w naturalny sposób komunikuje te potrzeby próbując w ten sposób uzyskać zaspokojenie ich przez matkę. Wyraźnie przeżywa i odczuwa interakcję z matką, intensywnie na nią reagując. W początkowym okresie życia matka jest dla dziecka całym światem. To w jaki sposób w relacji z matką dziecko otrzymuje odpowiedź na to wołanie kształtuje sposób, w jaki sobie później radzi, twórczo przystosowując się do środowiska, w którym wyrasta.

I tak, jeśli dziecko otrzyma negatywną, odrzucającą odpowiedź na ekspresję własnych potrzeb, to zareaguje negatywnymi uczuciami rozpaczy, złości, przerażenia i żalu po stracie tego, czego nie dostał. W przyszłości spowoduje to u niego blokadę w wyrażaniu tych potrzeb. To jaka matka jest wobec dziecka, w relacji z nim, znacząco wpływa na kształt jego istnienia i rozumienia bycia w relacjach z innymi. Przykładowo jeśli matka, która nie akceptuje uczucia złości jakie przejawia jej dziecko i karze go za jej wyrażanie poprzez np. obrażanie się na niego i  nieodzywanie się, kształtuje u niego wzorzec, że złość powoduje odrzucenie emocjonalne. Takie krzywdzące zachowanie odrzucającej matki powoduje u dziecka uczucie odtrącenia, osamotnienia, poczucia winy, niezrozumienia i lęku przed kolejnym opuszczeniem. Zazwyczaj funkcjonująca tak matka, powtarza ten akt przemocy na dziecku w procesie wychowania wielokrotnie raniąc go w ten sposób. Dziecko by nie stracić matki, przystosowuje się do niej  w twórczy sposób chroniąc swoje istnienie. Miłość zakłada akceptację. Jeśli  odmawiano jej dziecku, to ono, by ją zyskać, odrzuca siebie i swoje prawdziwe Ja. By zyskać akceptację, by być kochane, dziecko chce spełniać oczekiwania rodziców. W tym celu tworzy fałszywe Ja. Problemem staje się lęk przed byciem sobą, lęk, że prawdziwe Ja jest pełne skaz, nieadekwatne i nie do przyjęcia. Lęk ten zmusza dziecko (a później dorosłego) do ukrycia swoich prawdziwych uczuć, maskowania naturalnej ekspresji i zaakceptowania roli jakiej się od niego wymaga.

Przekonania jakie się ukształtują w dzieciństwie w relacji z matką czy ojcem mocno zakorzeniają się w nieświadomości dziecka, które wierzy, że świat jest taki, jak przedstawiają go rodzice i on sam również jest taki, jak oni go widzą i opisują. I mimo, że w okresie dojrzewania poznaje bardziej siebie i świat, nie zdaje sobie jednak sprawy z ograniczeń spowodowanych pierwotnymi przekonaniami o sobie i świecie wdrukowanymi przez rodziców. Mogą to być myśli pt. „świat jest niebezpieczny”, „ludziom nie można ufać” albo „na miłość trzeba zasłużyć”, czy „emocje są złe” itp. Przekonania te zniekształcają prawdziwy obraz siebie i otaczającego go świata. W przyszłości wpływają na sposób funkcjonowania osoby w życiu dlatego rozpoznanie ich jest istotne w procesie rozwoju.

Ważną potrzebą dziecka jest poczucie bezpieczeństwa i miłości, dlatego będzie ono dążyło do rozwijania, doskonalenia, a nawet wyolbrzymiania w sobie tych cech osobowości, które są akceptowane przez matkę przy jednoczesnym tłumieniu i odrzucaniu tych, które spotykają się z dezaprobatą. Ostatecznie ocena dokonana przez znaczące osoby w życiu rozwija obraz  Ja człowieka. Na przykład matka ceni sobie bardzo dobre zachowanie jednocześnie karcąc dziecko za przejaw każdej ekspresji np. głośnego śmiechu czy spontanicznego zachowania. Ponieważ dziecko pragnie aprobaty i chce być kochane, może stłumić swą spontaniczność usztywniając się w wyrażaniu siebie. W związku z czym poprzez zablokowanie samoekspresji, neguje prawdziwego siebie i wyrasta na powściągliwą i kontrolującą emocje osobę. W ten sposób człowiek zakłada maskę i przyjmuje rolę dostosowując się do jawnych lub ukrytych oczekiwań rodziny tracąc w ten sposób swą autentyczność.

Ze względu na rodzaj przywiązania i więzi jakie tworzą się w relacji ze znaczącymi osobami w życiu dziecka można wyłonić siedem struktur charakteru. Nazywane są one również obronami, gdyż powstały w wyniku obronnych mechanizmów mających na celu uniknięcie przez dziecko doświadczenia, którego się obawiało lub które sprawiało ból, tak by bezpiecznie przystosować się do życia. Są nimi:

ü  Charakter schizoidalny: dziecko niechciane lub znienawidzone

ü  Charakter oralny: dziecko porzucone i zdeprawowane

ü  Charakter symbiotyczny: dziecko zawłaszczone

ü  Charakter narcystyczny: dziecko wykorzystane

ü  Charakter masochistyczny: dziecko kontrolowane lub stłamszone

ü  Charakter histeryczny: dziecko uwiedzione

ü  Charakter obsesyjno-kompulsywny: dziecko zdyscyplinowane

Charakter w jaki człowiek został wyposażony wpływa na powtarzalność jego zachowań, reakcji i emocji, jakimi dysponuje. Generuje on powtarzalność bycia w relacji czy powtarzalność zdarzeń. Aby przepracować wzorce rodzinne, zgłębić i odkryć siebie potrzebujemy dużo czasu i pracy nad sobą. Z pomocą przychodzi nam psychoterapia jako sztuka  wglądu i poznawania siebie na drodze do zmiany.

Jeśli jednak człowiek nie stawi czoła swemu charakterowi, nie będzie mógł uniknąć losu, jaki on determinuje. Dlatego pierwszym krokiem w psychoterapii jest odkrycie, rozpoznanie roli jaką osoba gra w życiu. Dopóki to nie zostanie zbadane nie można przebić się przez fasadę i dotrzeć do prawdziwej osoby.

Psychoterapia może być okazją do zakwestionowania tego sztywnego i ograniczającego sposobu działania i bycia, jaki został ukształtowany w dzieciństwie. W kolejnych artykułach bliżej przyjrzymy się zachowaniom, postawom, uczuciom i aspektom poznawczym charakterystycznym dla wymienionych stylów osobowości, dzięki którym być może rozpoznasz ich charakterystyczne cechy w sobie.